Toen ik vertelde dat ik naar het Ruhrgebied zou reizen, kreeg ik vooral een vertwijfeld “Eh oké, en wat ga je daar doen dan?” te horen. Als je bij deze regio in het westen van Duitsland denkt aan grauwe, lelijke industrie, ben je zeker niet de enige. Alleen doe je het Ruhrgebied daarmee wel echt tekort. Voor liefhebbers van strakke, industriële architectuur en creatieve experimenten zijn steden zoals Essen, Krefeld en Oberhausen een waar paradijs. In 2019 wordt hier 100 jaar Bauhaus gevierd en dat maakt de Ruhrpott tot een perfecte bestemming voor een korte reis vol architecturale hoogstandjes.
Wat is eigenlijk Bauhaus?
De meeste mensen kennen Bauhaus als gebouwen met een plat dak, grote ramen en een witte gevel, maar het is veel meer dan dat. Behalve een architectuurstijl is Bauhaus een kunstenaarsschool, een pedagogisch project en een manier om de wereld op een nieuwe manier uit te denken. In Noordrijn-Westfalen wordt daarom in het jubileumjaar 100 jaar Bauhaus ook bekeken tegen welke (politieke) achtergrond Bauhaus kon ontstaan, vertelt Barbara Rüschoff-Parzinger van het curatorium Bauhaus im Westen. “We willen ook de vraag beantwoorden welke relevantie Bauhaus voor ons vandaag de dag nog heeft,” voegt ze daaraan toe. Er zijn daarom meer dan 40 verschillende speciale tentoonstellingen en 100 evenementen, naast alle gebouwen en museau die je normaal al kon bezoeken!
Krefeld: Bauhaus-bolwerk met bijzondere architectuur
Aan het begin van de 19e eeuw was Krefeld een waar Bauhaus-bolwerk. De zijdenindustrie bleek een vruchtbare bodem voor kunstenaars en ontwerpers te zijn, die kunst, architectuur, ambacht en hun functie voor het dagelijks leven wilden vervlechten. Deze drie plekken in Krefeld ademen Bauhaus:
Haus Esters en Haus Lange
Hermann Lange en Josef Esters waren directeur van de zijdefabriek VerseidAG. Zij haalden de Duits-Amerikaanse architect Mies van der Rohe naar Krefeld om twee villa’s te ontwerpen. Het resultaat zijn twee typische Bauhaus-woningen: statige ‘blokkendozen’ met enorme ramen, kamers die naadloos in elkaar overgaan en een hoge functionaliteit.
Adres: Haus Esters en Haus Lange: Wilhelmshofallee 91-97
VerseidAG op het Mies van der Rohe Business Park
Een aantal jaar later ontwierp Mies van der Rohe ook de industriële gebouwen voor de VerseidAG. Bijzonder is dat dit de enige fabrieksgebouwen zijn, die de architect ooit heeft ontworpen. Overal zijn spannende details te ontdekken, die het gebouw zeer functioneel maken. Zo vind je in het trappenhuis in de muur verstopte kraantjes, zodat de schoonmaker niet steeds naar de andere kant van het gebouw moest lopen. Ook koos Van der Rohe in het verfgebouw voor een atypisch hoogte van de scheve ramen, zodat er meer daglicht in het gebouw is. Tegenwoordig wordt dit Business Park door verschillende ondernemers bewoond, maar het gebouw is nog in originele staat en de voormalige verfhallen staan op dit moment nog leeg.
Adres Mies van der Rohe Business Park: Girmesgath 5
Krefeld-Pavillon
Een nieuw gebouw, maar zeker minstens zo spannend is het Krefeld-Pavillon. De houten sculptuur in het Kaiserpark is door de architect Thomas Schütte ontworpen en houdt het midden tussen een pantheon en een panopticum. Het is een begaanbaar kunstwerk dat bewust Bauhaus als avantgardistische architectuurstijl negeert en juist focust op Bauhaus als visuele kunst. Binnen vind je een tentoonstelling over de verbinding van Krefeld als zijdestad en Bauhaus.
Adres Krefeld-Pavillon: in het Kaiserpark op de kruising Wilhelmshofallee/Kaiserstraße
Het LVR-Industriemuseum in Oberhausen
Het eerste wat je doet als je bij het LVR-Industriemuseum uitstapt? Ademloos omhoog staren en het indrukwekkende gebouw in je opnemen. De voormalige opslagplaats voor de ijzerverwerkingsbedrijf Gutehoffnungshütte is ontworpen door Peter Behrens, een echte kameleon die zich thuis voelde in de Bauhaus-stroming. Hij maakte niet alleen het ontwerp voor dit imposante gebouw, maar ook koffiekannen, jurken, de Duitse ambassade in St. Petersburg, een broodrooster en nog veel meer. “Behrens was een enorm creatieve geest en kon goed uit de voeten met allerlei vormen,” zegt de hoofdcurator van het museum. Tegenwoordig huist hier het industriemuseum. Extra leuk: bezoek tijdens een rondleiding het museumdepot op de vierde verdieping. Hier vind je van alles dat (nog) niet tentoongesteld is: van weefgetouwen met een half afgemaakt doek erop tot vintage strijkijzers.
Tip: nog tot 23 februari 2020 is in het museum de tentoonstelling nützlich & schön – Produktdesign von 1920 bis 1940 te zien, die laat zien hoe de materiaalexplosie van de jaren 20 leidde tot functionele designs, die passen bij de nieuwe tijdsgeest van na de industrialisatie.
Adres LVR-Industriemuseum Peter-Behrens-Bau: Essener Straße 80
Zeche Zollverein in Essen: Bauhaus of toch niet?
Al van verre is het interessante bouwwerk van de Zeche Zollverein, de voormalige kolenmijn in Essen, te zien. De roodbruine schachtbok 12 torent tientallen meters boven de grond uit. Maar nog bijzonderder is dat met deze mijnschacht tot wel 120 meter diepte kolen uit de grond gehaald konden worden. Het is de oudste kolenmijn van de wereld en staat niet voor niets sinds 2001 op de UNESCO werelderfgoedlijst: het is een uitstekend voorbeeld van de toepassing van Bauhaus-ideeën in een industriële context. Voorop stond altijd de functionaliteit van de kolenmijn: form follows function.
Maar is dat wel echt zo? Onze gids Peter Reuter vertelt ons: “Stiekem is de architectuur van de Zeche Zollverein ook een sterk staaltje marketing. Wat zie je hier?” Hij wijst naar twee symmetrische gebouwen met een doorgang ertussen. Daarachter verschijnt een spits gebouw met trapgevel. Peter draait zich om, en wijst naar een groot plat gebouw, lager dan de andere er omheen en stelt vervolgens de vraag: “Welke gebouw is belangrijker?” Iedereen in de groep is het erover eens: het hoge gebouw. “Niet dus, het is precies andersom. In het lage gebouw werd energie opgewekt, waardoor alles hier kon blijven draaien. Het hoge gebouw dat alle aandacht trekt, is slechts het ketelhuis. Maar dat eerste gebouw wilden ze klanten niet laten zien, dat zou te gevaarlijk zijn. Dus deden ze net alsof ze alle klanten meenamen naar het belangrijkste gebouw, wat in feite slechts het ketelhuis was, maar wel relatief veilig om te laten zien,” vertelt Peter en moet lachen. Als later blijkt dat alleen de gevels van de gebouwen symmetrisch zijn doordat aan eentje een totaal zinloze uitbouw is gemaakt, is de verwarring compleet: is dit nou functioneel Bauhaus of niet? Het is de moeite waard om een rondleiding (met Peter Reuters!) over de Zeche Zollverein te boeken om al deze spannende details te horen.
Tip: Meer weten over dit industrieel werelderfgoed in Essen? Sanne vertelt je op haar reisblog alles over de Zeche Zollverein.
Adres Zeche Zollverein: Gelsenkirchener Straße 181
Hagen: experimenteren met moderne kunst en architectuur
“Zonder Hagen geen Bauhaus,” begint onze gids Michael Eckhoff de rondleiding rondom de villa Hohenhof. Industrialist en kunstverzamelaar Karl Ernst Osthaus nodigde aan het begin van de 20e eeuw verschillende architecten en kunstenaars uit om op zijn stuk grond in Hagen te experimenteren met het Moderne. Een van die gasten is de Belgische Henry Van de Velde, die uiteindelijk ook het woonhuis van Osthaus ontwierp. Villa Hohenhof is het voor Bauhaus zo typische Gesamtkunstwerk: Van de Velde ontwierp niet alleen het huis, maar ook de tuin, de meubels, accessoires en zelfs kleding voor de vrouw van Osthaus. Rondom de villa staan nog vele andere experimentele gebouwen die op uitnodiging van Osthaus gebouwd werden, waarmee een belangrijke basis voor Bauhaus gelegd werd.
Adres Hohenhof in Hagen: Stirnband 10
Op Bauhaus-avontuur in Noordrijn-Westfalen
Deze plekken zijn slechts een kleine greep uit alle Bauhaus-plekken die Noordrijn-Westfalen te bieden heeft. Het fijne is dat alle steden in het Ruhrgebied goed met elkaar verbonden zijn met openbaar vervoer, waardoor je prima een aantal steden met elkaar kan combineren tijdens een lang weekend. Bekijk de website van Noordrijn-Westfalen om nog meer inspiratie voor jouw eigen Bauhaus-avontuur te krijgen!
-Disclaimer: Voor de Bauhaus-reis werd ik uitgenodigd door DeinNRW en ik word betaald om dit artikel te schrijven. Het enthousiasme dat je leest, is zoals altijd 100% dat van mij,-